Madde 956

II. Kıymetli evrakta

Madde 956 - Hamile yazılı senetlerin rehni için senetlerin rehin alacaklısına teslimi yeterlidir.

Diğer kıymetli evrakın rehni için senedin ciro edilmiş veya yazılı devir beyanı yapılmış olarak teslimi gerekir.

I-) Yargı Kararları:

1-) YİBK, T: 05.11.1969, E: 1969/6, K: 1969/7:

“… Teminat; bir borcun, bir eda mükellefiyetinin zamanında ve yerinde ödeneceğini, yerine getirileceğini temine yarayan, onu garanti eden muamelelerdir. Bu ya şahsi veya ayni olur. Kefalet akti, garanti akti birincisine, menkul veya gayrimenkul rehni ikincisine örnektir.

Ön teminat, sonraki teminata tekaddüm edip onu pekiştiren borcu daha garantili bir hale getirmek için alınan ve evvela müracaat olunması gereken bir teminattır. Asıl teminattan farkı şekil ve muhtevasına değil (önceliğine) taalluk eder. Ele aldığımız konuda bir kısım temin edici muameleler için (ön teminat) deyimini kullanmış olmamız bankaların gayrimenkul rehni alabilmelerinin münhasıran (munzam teminat) şeklinde yani önde gelen bir teminata ilave olarak kabul edilmesi şartına bağlanmış olmasındandır.

İpotekten gayri teminat nevi ve şekillerine gelince; bunlara, Medeni Kanun’da yer alan, mutlaka teslimi meşrut şekilde tesisi gerekli rehin ve hapis hakkı (madde: 853), hayvan rehni (madde: 854), alacak üzerinde rehin hakkı ve diğer haklar (madde: 868), senetli ve senetsiz alacaklar üzerinde rehin tesisi (madde: 869), kıymetli evrak üzerinde rehin tesisi (madde: 780), emtiayı temsil eden evrak ve varant üzerinde rehin tesisi (madde: 871) ile Borçlar Kanunu’nda yer alan başkasının fiilini taahhüt (madde: 110), kefalet (madde: 483-503), itibar mektupları (madde: 399-403) … örnek olarak gösterilebilir. Kefalet Aktini veya garanti aktini ihtiva eden (teminat mektubu) vermek de temin edici bir muamele türüdür. İçtihat ihtilafı (kambiyo senetlerinin) ne şekilde ve ne gibi şartlar içinde ön teminat teşkil edebileceği üzerinde toplandığından diğer teminat çeşitleri bir tarafa bırakılarak müzakere ve tartışma bu noktaya hasrolundu. Ancak; konuyu aydınlatması, dolaylı dahi olsa etkilemesi bakımlarından (alacak üzerinde rehin tesisine) müteallik Medeni Kanun hükümleri üzerinde duruldu.

Bilindiği gibi; alacaklar vesair temliki kabil olan haklar üzerinde de teslimi meşrut şekilde rehin tesis edilebilir, (Med. K: 868). Senetle tespit edilmiş olmayan yahut senede bağlanan alacakların yazılı şekle uyarak rehin edilmeleri mümkündür. Yalnız alacak senede merbut ise ayrıca bu senedin de teslimi şarttır, (Med. K: 869). Kıymetli evrakın rehnine gelince: Hamile muharrer senetler, sadece mürtehine teslim edilmek suretiyle rehin edilir. Diğer kıymetli evrakın rehin edilmesi, bunlar emre yazılı ise cirosu yapılarak, nama yazılı ise devri icra edilerek ve senedin mürtehine teslimi ile mümkündür, (Med. K. 870).

Kıymetli evrak, kendilerinde mündemiç olan hakkı temsil etmeleri bakımından bizatihi bir değer ifade eden senetlerdir. Bunlarda mündemiç olan hak senetten ayrı olarak dermeyan edilemeyeceği gibi başkalarına da devir olunamaz, (Tic. K. 557). Ticari senetlerin bir türü olan (kambiyo senetleri) de kıymetli evraktan madut olup ne şekilde devir ve terhin edilebileceği, tahsile verilebileceği 6762 sayılı Ticaret Kanunu ile ele alınıp birer birer tayin ve tespit edilmiştir.

Bir kambiyo senedi, sarahaten emre yazılı olmasa dahi ciro ve teslim yoluyla devir olunabilir. Cironun kayıtsız ve şartsız olması, senet veya alonj üzerine yazılması, cirantanın imzasını ihtiva etmesi lazımdır. Bir kambiyo senedi; temlik, terhin veya tahsil olmak üzere üç maksatla ciro olunabilir, temlik cirosu; senetle mündemiç hakkın kayıtsız ve şartsız yeni hamile devir ve temlikini tazammun eder. Bu netice, maksadı ifade edici bir meşruhatla (kapalı ciro) veya yalnız senedin arkasın(a) ve açığa bir imza konularak (açık ciro) ile mümkün olur. Bu halde ciranta, bütün haklarını devir etmiş, senetle ilişiğini kesmiş (sorumluluk durumu hariç) olacağından senet üzerinde kambiyo hukukuna dayanarak herhangi bir hak iddia edemez.

Tahsil cirosu; senedin asıl hamil namına tahsilini temin amacını güder, (bedeli tahsil içindir), (kabz içindir), (vekaleten) ibarelerini veya sadece tevkili ifade eden diğer herhangi bir kaydı taşıyan bir meşruhatla yapılır. Bu halde hamilin vazifesi, cirantanın vekili sıfatıyla hareket ederek senet bedelinin tahsili için kanunen gerekli bilumum işlemleri yerine getirmek ve bu maksatla senetten doğan bilumum hakları kullanmaktan ibarettir. Haiz olduğu vekalet sıfatının zaruri bir neticesi olarak senedi ancak tahsil cirosu şeklinde ciro edebilir. Diğer şekillerle ciro yapmaktan memnudur.

Rehin cirosu; Senedin rehin edilmesini intaç eden bir ciro şeklidir, (bedeli teminattır), (bedeli rehindir) ibarelerini yahut terhini ifade eden diğer herhangi bir ihtiva eden meşruhatla yapılır. Böyle bir ciro ile senedi elinde bulunduran hamil, senetten doğan bütün hakları rehin alan sıfatıyla kullanmak hakkını haizdir. Fakat, senedi ancak tahsil maksadıyla ciro edebilir. Kambiyo senetlerinin rehni ancak bu şartlar ve şekil içinde mümkündür.

Bankanın hamili bulunduğu kambiyo senetlerinin hangi hallerde banka alacağı için bir teminat veya ön teminat teşkil edebileceğini bunların bankaya ciro ve tevdi ediliş şekillerine ve tara(f)ların hakiki maksadına göre incelemek zarureti aşikardır.

A - Kambiyo senedi ticari kredinin teminatı olarak Ticaret Kanunu`nun tarifatı dahilinde ve rehin cirosu ile ciro ve teslim edildiği takdirde bunun genel anlamda bir (teminat) ve ipotek için bir (ön teminat) teşkil edeceği şüphesizdir. Kurul üyeleri bu noktada fikir birliğine varmışlardır. Tatbikatta doğabilecek her türlü tereddüt ve şüphelerin önlenmesi, banka muamelelerinin ve bankaların üçüncü kişilerle olan münasebetlerinin selameti bakımından daima bu yolun tercih edilmesi temenniye şayandır.

B - Tahsil cirosu ile kambiyo senedini eline geçiren hamil senet bedelini tahsille görevlendirilmiş (vekil) durumundadır. Senetten doğan bilumum hakları ancak bu maksatla kullanır, ademi tediye halinde senedi, tahsil halinde senet bedelini asıl hamile geri vermek, teslim etmekle mükelleftir. Mücerret böyle bir tahsil cirosunun (teminat) olduğunu iddia edebilmek Ticaret Yasası`nın kambiyo hukuku ile ilgili hükümlerine ve uluslararası hukuk kurallarına uygun düşmez. Ancak; tahsil cirosuna rağmen, ipoteğe tekaddüm eden bir anlaşma ile senedin, tahsil halinde bedelinin alacağın tahsiline değin bankanın elinde kalması kabul edilmiş yani bunlar üzerinde bankaya hapis hakkı tanınmış olursa bu muamele bir nevi (temin edici ön muamele)dir. Buna dayanan ipoteğin (munzam) nitelikte kabul edilmesi mümkündür.

C - Temlik cirosuna gelince; böyle bir ciro ile kambiyo senedini eline geçiren kişi senette mündemiç hakları kayıtsız şartsız devir almış, temellük etmiş olacağından senet üzerindeki tasarruf yetkisi mutlaktır. Temlik, terhin ve tevkil cirolarından herhangi biri ile senedi başkalarına geçirebilir. Bankalar bu gibi senetleri ekseriya belirli bir iskonto haddini düşüp bakiye bedeli ödeyerek veya herhangi bir yönden tahassul etmiş alacaklarını itfa etmek maksadıyla iştira ederler. İster kapalı ve ister açık olsun, temlik cirosu ile iktisap olunan senet (teminat) olmayıp bankanın mamelekine geçmiş bir haktır.

6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu`nun ticari senetlere ait hükümleri 1930 ve 1931 senetlerinde Cenevre`de tekrar ele alınıp mükemmelleştirilen 1910 ve 1912 Lahey projelerine dayanmaktadır. Bu beynelmilel projelerin derpiş ettiği gaye, uluslararası geniş bir tedavül sahasını haiz olan ticari senetler için beynelmilel bir hukuk statüsü temin etmektir. Kanun yapıcının tedavül sahası milli sınırları aşan ve bu itibarla uluslararası önem arzeden ticari senetler için, beynelmilel anlaşmaları ve projeleri gözönünde bulundurarak tedvin ettiği Ticaret Kanunu hükümlerini, gayelerine ve dayanakları olan uluslararası projelere uygun şekilde tatbik etmek zarureti vardır. Binaenaleyh; Ticaret Kanunu`nun terhine müteallik açık hükümlerine rağmen temlik cirosu ile ciro edilmiş, ihtiva ettiği haklar kayıtsız şartsız hamilin mamelekine geçmiş bir bono veya poliçeyi (rehin) telakki etmeye imkan yoktur.

Bazı kurul üyeleri bir kambiyo senedinde, senedi ihdas edenle lehdardan ibaret en az iki sorumlu bulunduğunu, bazen cirantaların taaddüdü sebebiyle hamile karşı kendi cirantasından başka müşterek ve müteselsil borçlu durumunda diğer borçluların da meydana çıktığını, bu sorumluların hamile karşı kefilden daha kuvvetli kişisel bir teminat teşkil ettiğini, bu sebepledir ki bankaya temlik cirosu ile devredilen senetlerin de, bu senetlerdeki diğer imzaların hamil bankaya karşı (müşterek müteselsil borçlu) sıfatıyla bir ön teminat ve binnetice gayrimenkul rehninin (munzam teminatı) sayılması lazım geldiğini ileri sürmüşlerse de bu görüş çoğunlukça kabul edilmemiştir.

Filhakika, bir kambiyo senedini keşide, kabul, ciro eden veya o senede aval veren kişiler hamile karşı müteselsil borçlu sıfatı ile sorumludurlar. Hamil, bunların borçlanmadaki sıraları ile bağlı kalmaksızın içlerinden birine veya birkaçına veyahut hepsine birden müracaat hakkını haizdir (Tic. K. 636). Fakat bu sorumluluk senet bedelini temellük etmenin bir garanisi olup kambiyo hukukuna dayanmaktadır. Sorumlulukları senedi temellük edene münhasır bulunan … borçlularla kambiyo hukuku ile ilişkisi bulunmayan ticari kredi ve bunun tarafları arasında bir rabıta kurmaya kanun hükümleri ve hukuk kuralları müsait değildir.

Ancak; senet zahiren temlik cirosu ile ciro edilmiş olmasına rağmen bedeli ödenmeyip ticari kredinin teminatı olarak kabul edilmiş ise, kambiyo senedi ve tahsil edildiğinde bedeli üzerinde hamilin (hapis hakkı) kabul edilmiş sayılacağından bu muamelenin bir nevi ön teminat ve buna dayanan ipoteğin ise munzam teminat sayılması mümkündür. Fakat bu hususun taraflar arasında yapılmış kredi anlaşmasında açıkça gösterilmiş ve muameleden de anlaşılmış bulunması lazımdır.

Sonuç: Bankaya, açtığı ticari krediyi temin için ve rehin cirosu ile ciro ve teslim edilen poliçe ve bononun (ön teminat) ve buna dayanan ipoteğin (munzam teminat) sayılacağına, temlik cirosuna dayanan kambiyo senetleri kayıtsız şartsız bankanın mamelekine geçeceğinden ön teminat olarak kabullerine imkan bulunmadığına, ancak banka ile borçlu arasında yapılmış kredi anlaşmalarında hakiki maksadın teminat olduğu, tahsil veya temlik cirosuna rağmen senetler ve tahsilleri halinde bedelleri üzerinde bankaya hapis hakkı tanındığı ve bu husus açıkça tebarüz ettirildiği takdirde yalnız bu hallere münhasır kalmak şartıyla bu gibi senetlerin de ön teminat teşkil edebileceğine, içtihadın bu suretle birleştirilmesine, 05.11.1969 tarihinde terhin ve tahsil cirosuna ilişkin hususlarda oybirliği, temlik cirosuna ilişkin kısımda üçte ikiyi aşan oyçokluğu ile karar verildi.” (RG: 31.12.1969, S: 13388).

Not: Bu içtihadı birleştirme kararı yürürlükteki Bankacılık Kanunu çerçevesinde uygulama kabiliyetini yitirmiş bulunmaktadır. Bununla birlikte karar hem hukuk tarihi bakımından sahip olduğu değer hem de kıymetli evraka bağlı alacakların rehni açısından ihtiva ettiği açıklamalar bakımından önem arz etmektedir.

II-) Türk Kanunu Medenîsi:

II. Kıymetli evrak üzerinde

Madde 870

Hamile muharrer senetler sadece mürtehine teslim edilmek suretiyle rehnedilir. Diğer kıymetli evrakın rehnedilmesi bunlar emre muharrer ise cirosu yapılarak ve nama muharrer ise devri icra edilerek senedin mürtehine teslimi ile olur.

III-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 870 inci maddesini karşılamaktadır.

Madde kaynak Kanunun 901 inci maddesine uygun olarak iki fıkra hâlinde düzenlenmiştir.

Maddeyle kıymetli evrak niteliğinde senetlerin rehni özel olarak düzenlenmektedir.

IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:

Not: İsviçre Medenî Kanunu’nun 901. maddesine 03.10.2008 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2010 itibariyle 3. bir fıkra eklenmiştir.