Madde 564

2. Bölünmez mal vasiyetinde

Madde 564 - Değerinde azalma meydana gelmeksizin bölünmesine olanak bulunmayan belirli bir mal vasiyeti tenkise tâbi olursa, vasiyet alacaklısı, dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebilir.

Tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi hâlde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir.

Bu kurallar, sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanır.

I-) Yargı Kararları:

1-) YİBK, T: 11.11.1994, E: 1994/4, K: 1994/4:

“… Kıymetine noksan gelmeksizin sabit tenkis oranında taksimi, kabil olmayan muayyen mala ilişkin muris tasarrufunun tenkisi halinde, Medenî Kanunun 506. maddesi uyarınca ödenecek naktin (kıymet), aynı hükme göre kullanılan tercih hakkı günündeki fiatlar dikkate alınarak belirleneneceğine … karar verildi. ” (RG. 02.01.1995; S: 22159).

2-) YHGK, T: 17.02.2010, E: 2009/2-528, K: 2010/77:

“… Belirli mal vasiyetine konu taşınmazların sabit tenkis oranında bölünemediği ve davalı yanın ayın verme tercihinde bulunduğu anlaşılmaktadır.

Mahkemece yapılacak iş davacıların saklı payları dışında kalan miktarın bedelinin davalıya nakden ödenmesi ve taşınmazlardaki miras bırakanın paylarının tamamının davacılar adına tesciline karar vermekten ibarettir. …

Tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dosyadaki tutanak ve kanıtlara, bozma kararında açıklanan gerektirici nedenlere ve özellikle 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 564. maddesine göre davalının nizalı taşınmazda seçme hakkını sadece tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın kendisine verilmesi, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebileceği, bunun dışında taşınmazın paylı mülkiyete dönüştürülmesi yönünde seçme hakkı kullanamayacağı göz önüne alınarak Hukuk Genel Kurulu’nca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken… ”

3-) YHGK, T: 07.12.2005, E: 2005/1-670, K: 2005/704:

Bkz. madde 560.

4-) Y. 2. HD, T: 06.04.2010, E: 2009/2248, K: 2010/6694:

“… Toplanan delillerden miras bırakanın 192 ve 396 parsellerden ifrazen 1082, 1083, 1084, 1085, 1093 ve 1094 numaralı parselleri davalı çocukları Gönül E., Özcan Ş., Fatime D., Hanım E. ve Ömer D.’ye satış suretiyle devrettiği anlaşılmaktadır. Dinlenen mahalli bilirkişi Hamdi ve davacı tanık anlatımlarından miras bırakan bu yerleri davalılara bedelsiz olarak devretmiştir. Her ne kadar 448 numaralı parselin de davacıya bırakıldığı belirtilmiş ise de, miras bırakan devir işlemlerini 17.8.1999’da gerçekleştirmiş olup, 16.01.2005 ölüm tarihine kadar davacıya bırakıldığı iddia edilen 448 numaralı parseli davacıya devretmediği gibi bu taşınmazla ilgili bir tasarrufta da bulunmamıştır. Taşınmaz halen miras bırakan adına kayıtlıdır. Miras bırakanın altı çocuktan beşine temlikler yaptığı düşünüldüğünde, diğer çocuk davacının saklı payını ihlal kastıyla (TMK. madde 565/son) hareket ettiğinin kabulü gerekir. …

Davalıya yapılan tasarrufun tenkisine sıra geldiği takdirde tasarrufun tümünün değeri ile davalıya yapılan fazla teberru arasında kurulan oranda (sabit tenkis oranı) tasarrufa konu malın paylaşılmasının mümkün olup olmayacağı (TMK. madde 564) araştırılmalıdır. Bu araştırma sonunda tasarrufa konu mal sabit tenkis oranında bölünebilirse bu kısımların bağımsız bölüm halinde taraflar adına tesciline karar verilmelidir.

Tasarrufa konu malın sabit tenkis oranında bölünmezliği ortaya çıktığı takdirde sözü geçen 564. maddedeki tercih hakkı gündeme gelecektir. O zaman davalıdan tercihi sorulmak, sabit tenkis oranına göre bölünemeyen malın, mirasın açıldığı gündeki değerleri, o günden karar gününe kadar geçen süre içindeki toptan eşya fiyat endeksleri ile, bu süre içinde oluşan nitelik ve imar değişikliği gibi fiyata etkili özel unsurlar ve hakkaniyet kuralları dikkate alınıp, değer hakim tarafından belirlenmeli ve davalıya fazla verilen bölümün değerinin sabit tenkis oranıyla çarpımından bulunacak naktin ödetilmesine karar verilmelidir. …”

5-) Y. 1. HD, T: 13.01.2009, E: 2008/9362, K: 2009/187:

“… Davalıya yapılan tasarrufun tenkisine sıra geldiği takdirde tasarrufun tümünün değeri ile davalıya yapılan fazla teberru arasında kurulan oranda (Sabit Tenkis Oranı) tasarrufa konu malın paylaşılmasının mümkün olup olamayacağı (TMK. 564) araştırılmalıdır. Bu araştırma sonunda tasarrufa konu mal sabit tenkis oranında bölünebilirse bu kısımların bağımsız bölüm halinde taraflar adına tesciline karar verilmelidir.

Tasarrufa konu malın sabit tenkis oranında bölünmezliği ortaya çıktığı takdirde sözü geçen Türk Medenî Kanunu’nun 564. maddedeki tercih hakkı gündeme gelecektir. Böyle bir durum ortaya çıkmadan davalının tercih hakkı doğmadan davalının tercihinin kullanması söz konusu olamaz. Daha önce bir tercihten söz edilmişse sonuç doğurmaz. O zaman davalıdan tercihi sorulmak ve 11.11.1994 günlü 4/4 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı uyarınca süratle dava konusu olup sabit tenkis oranına göre bölünemeyen malın, tercih hakkının kullanıldığı gündeki fiyatlara göre değeri belirlenmeli ve bu değerin sabit tenkis oranıyla çarpımından bulunacak naktin ödetilmesine karar verilmelidir. …”

Not: Bu yönde bkz. Y. 2. HD, T: 03.03.2008, E: 2007/2494, K: 2008/2685.

II-) Türk Kanunu Medenîsi:

2- Muayyen bir şeyin vasiyeti

Madde 506

Kıymetine noksan gelmeksizin taksimi kabil olmayan muayyen bir mal vasiyet edilip te işbu vasiyet tenkise tabi olursa; lehine vasiyet yapılan kimse, dilerse tasarruf nisabı miktarını nakden alır dilerse tenkisi lâzımgelen miktarın kıymetini verip o malı talep eder.

III-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 506 ncı maddesini karşılamaktadır.

Maddenin kenar başlığı içeriğine uygun olarak değiştirilmiş “Muayyen bir şeyin vasiyeti” yerine “Bölünmez mal vasiyetinde” deyimi kullanılmıştır.

Maddeye eklenen ikinci fıkra ile, tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gerekeninin, aksi hâlde tasarruf oranı içinde kalanın karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verileceği hükme bağlanmıştır.

Yürürlükteki madde bu konuyu, ölüme bağlı tasarruf açısından düzenlemiş ise de, Yargıtay içtihatları bunun belirli mala ilişkin sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanmasını kabul etmektedir. İşin mahiyetine uygun olan bu çözüm, yeni düzenlemede de kabul edilerek maddeye yeni üçüncü fıkra eklenmiştir.

IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu: