Madde 56

İkinci Bölüm ¹

Dernekler

A. Kuruluşu

I. Tanımı

Madde 56 - Dernekler, “gerçek veya tüzel en az yedi kişinin” I kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.

I-) Not:

Hükmün birinci fıkrasındaki “… en az yedi gerçek kişinin…” ifadesi 30.07.2003 tarihli ve 4963 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun’un 31. Maddesi gereğince “… gerçek veya tüzel en az yedi kişinin… “ olarak değiştirilmiştir ( RG. 07.08.2003; S: 25192)

II-) Yargı Kararları: 

1-) Y. 7. HD, T: 25.11.2008, E: 2008/4109, K: 2008/5196:

“... Davalı dernek tüzüğünün 1. maddesinde derneğin uzun adının “Lambda İstanbul Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Travesti, Transeksüel Kadın ve Erkekler Arası Dayanışma Derneği”, kısa adının “Lambdaİstanbul LGBTT Dayanışma Derneği” olduğu yazılıdır. Derneğin amaçları ise tüzüğün 2. maddesi hükmünde 16 bent halinde sayılmıştır. …

Mahkeme hükmünün gerekçesinde derneğin adının ve amaçlarının kanuna ve ahlâka aykırı olduğu belirtilmiş ise de, cinsel kimlik veya yönelim kişilerin kendi istemleri ile seçtikleri bir olgu olmayıp, doğuştan veya yetiştiriliş tarzından kaynaklanan ve kişilerin istemeyerek karşı karşıya kaldığı bir olgudur. … Kişilerin kendi istemi dışında gerçekleşen böyle bir cinsel yönelime sahip olması ya da bu gibi kişileri tanımlayan sözcüklerin kullanılması ahlaksızlık olarak nitelendirilemeyeceği gibi, kanunlarımızda da yasaklanmamıştır. Hal böyle olunca derneğin adında ve tüzüğünde lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel sözcüklerinin kullanılmış olmasının hukuka ve ahlâka aykırılığından söz edilemez. …

Davalı derneğin amaçlarının hukuka ve ahlâka aykırı olup olmadığı sorununa gelince, ahlak kuralları yer ve zamana ve özellikle toplumu oluşturan kişilere göre değişebilen sübjektif kurallardır. Derneğin amaçlarının ahlâka aykırı olduğundan söz edilebilmesi için; derneğin toplumun geneli tarafından kabul edilen yerleşmiş ahlak kurallarına aykırı amaçlarla kurulduğunun belirlenmesi, amacı gerçekleştirmek üzere yapılması öngörülen çalışmalarının da bu amacı gerçekleştirmeye yönelik olması gerekir. Davalı derneğin tüzüğündeki … amacının genel olarak lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel kişiler arasındaki birlik ve dayanışmanın güçlendirilmesi, bunların toplumun bir parçası olarak var olduklarının kanıtlanması, toplumda özgürlükçü bir ortamın oluşturulması, bu ortamda lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel kişilerin de kendilerini ifade edebilmelerinin sağlanması, bu kişiler hakkında toplumda oluşan yanlış bilgi ve kanaatlerin düzeltilmesi, toplum dışına itilmelerinin önlenmesi ve bu konudaki ayrımcılığa son verilerek toplumla bütünleşmelerinin sağlanması olduğu anlaşılmaktadır. Toplum genelinde ahlaksızlık olarak nitelenen olgu lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel olma ve bu sözcüklerin kullanılması değil, bu kişilerin yaşam tarzı ile diğer kişilerin lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüelliğe özendirici ve teşvik edici davranışlara yönlendirmesidir. Anılan maddelerde hiçbir şekilde lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel yaşamı teşvik ve özendirmeden ve bu cinsel yönelimlerin yaygınlaştırılmasından söz edilmemektedir. Kanunlarımızda da lezbiyen, gey, biseksüel, travesti ve transseksüel kişilerin aralarında örgütlenerek birlik ve dayanışmalarını sağlama amacıyla dernek kuramayacaklarına ilişkin, bir hüküm bulunmamaktadır. Hal böyle olunca davalı derneğin amaçlarının hukuka ve ahlâka aykırı olduğundan da söz edilemez. …”

2-) Y. 2. HD, T: 18.04.2005, E: 2005/3722, K: 2005/6223:

“… Dernekler; kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulan tüzel kişiliğe sahip topluluklardır…

Konya Şeker Pancarı Yardımlaşma Dernek Tüzüğünün 4. maddesinde; derneğin amacının izin alınarak tesisler kurmak, fabrikadan çıkacak pancar yaş küspelerini bağlantılı olarak dernek üyelerine temin etmek, küspeleri taşımak için tesisler kurup işletmek şeklinde açıklanmıştır.

5.9.2004 tarihli bilirkişi raporunda derneğin 2002 ve 2003 yılında fabrikadan aldığı küspeyi 2002 ve 2003 yılı ortalama fiyatına uygun olarak sattığı, üyeler dışında derneğin satış yapmadığı ve 2002-2003 yılına ait kâr paylarının üyelere dağıtılmadığı, dosyadaki belge ve defter kayıtlarından tespit edildiği, kayıtlar ve yevmiye defterinin, muhasebe usul ve yasalara Dernekler Kanununa göre tutulduğu belirlenmiştir.

Davalı derneğin kuruluş bildirgesi ve tüzüğünde kanuna aykırılık veya noksanlık tesbit edilmemiştir. Yasal prosedürden geçerek 6.9.2002 tarihinde tüzel kişilik kazanmıştır. Bilirkişi raporunda tespit edilen gelirin, derneğin amacı ve gelirlerini açıklayan Tüzüğün 4. ve 19. maddeleri kapsamı içinde kaldığı şahsi kâr amacı gütmediği anlaşılmıştır. Bu açıklama karşısında davanın reddi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir. ...”

III-) Türk Kanunu Medenîsi:

Hükmün, Türk Kanunu Medenîsi’nde bire bir karşılığı bulunmamaktadır.

IV-) Madde Gerekçesi:

Bu maddede derneğin tanımı yapılmıştır. Yürürlükteki Kanun 53 ilâ 72 nci maddelerinde dernek kurumunu düzenlemiş; fakat dernek tanımına yer vermemiştir.

Bu maddede, 2908 sayılı Dernekler Kanununun l inci maddesinde yer alan düzenleme ve yürürlükteki Kanunun 53 üncü maddesi birlikte ele alınmış; doktrinde ileri sürülen görüşlerden yararlanılarak dernek kavramı yeniden tanımlanmıştır. Böylece dernek kavramının, benzer kavramlardan, örneğin adî ortaklıktan, ticaret şirketlerinden, vakıftan ve gönüllü faaliyetlerden ayırdedilmesi sağlanmıştır.

Maddede verilen tanımdan hareketle, derneğin unsurlarını şu şekilde belirleyebiliriz:

a- En az yedi gerçek kişinin bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmeleri,

b- Kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak amacı gerçekleştirme,

c-Tüzel kişiliğe sahip olma,

d-Örgütlenmiş kişi topluluğu olma.

İkinci fıkrada derneklerin hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla kurulamayacağı öngörülmektedir.

Not: Gerekçede adı geçen 2908 sayılı Dernekler Kanunu, 04.11.2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nun 38. maddesinin (H) bendi gereğince yürürlükten kaldırılmıştır (RG. 23.11.2004; S: 25649).

V-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:

Not: İsviçre Medeni Kanunu’nun 60. maddesinin 2. fıkrasından Türk Medeni Kanunu’nun 58. maddesi kaleme alınırken yararlanılmıştır.

VI-) Yararlanılabilecek Monografiler:

Önder Ege; Türk Medeni Hukukuna Göre Spor Kulüpleri, Ankara, 2021.