I. Sebepleri
Altıncı Ayırım 1
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali ve
Tenkisi
A. İptal davası
I. Sebepleri
Madde 557 - Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir:
1. Tasarruf mirasbırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa,
2. Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa,
3. Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise,
4. Tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa.
I-) Yargı Kararları:
1-) YİBK, T: 07.12.1955, E: 1955/16, K: 1955/25:
Bkz. madde 558.
2-) YHGK, T: 22.03.2006, E: 2006/2-64, K: 2006/93:
Bkz. madde 538.
II-) Türk Kanunu Medenîsi:
Bu maddenin karşılığı için Türk Kanunu Medenîsi’nin iki hükmünü zikretmek gerekir:
1-) A İPTAL DÂVASI
I. Ehliyetsizlik, kanuna veya âdabı umumiyeye mugayeret
Madde 499
Aşağıdaki hallerde, ölüme bağlı tasarruflar iptal olunabilir:
1- Tasarrufun, tasarruf anında ehliyeti haiz olmayan bir kimse tarafından yapılması.
2- Hata ya1 hile veya tehdit yahut cebir tesiri ile yapılması.
3- Gerek doğrudan doğruya, gerek muhtevi olduğu şartlar itibariyle kanuna muhalif veya ahlâka mugayir olması.
İptal dâvası mirasçılardan biri tarafından ikame olunabileceği gibi lehine vasiyet yapılan alâkadarlar tarafından dahi ikame olunabilir.
2-) II. Şekil noksanı
Madde 500
Şekle ait noksanı bulunan tasarruflar, iptal olunur.
Şekle ait noksan, vasiyetnamenin tanzimine iştirak edenlere veya aileleri efradından birine teberru yapılmaktan ibaret ise, yalnız o teberru iptal olunur.
İptal davası, tasarrufa ehliyet hakkında tatbik olunan kaidelere tabidir.
Not: Türk Medenî Kanunu’nun 557. maddesi, Türk Kanunu Medenîsi’nin 499. maddesinin ilk fıkrası ve 500. maddesinin ilk fıkrasına tekabül etmektedir.
III-) Madde Gerekçesi:
Yürürlükteki Kanunun 499 uncu maddesini karşılamaktadır. Maddenin konu başlığındaki “İptal davası” ifadesi aynen korunmuş ancak kenar başlıkta iptal sebeplerini sayma yerine sadece “Sebepleri” denilmekle yetinilmiştir.
Madde arılaştırılmak suretiyle yeniden kaleme alınmıştır. İlk üç bentte hüküm değişikliği yoktur. Şekle aykırılık hâllerinin de iptal sebebi oluşturduğuna ilişkin yürürlükteki Kanunun 500 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü, (4) numaralı bent olarak düzenlenmiştir. Böylece Kanunda iptal sebeplerinin tamamı bir maddede toplu olarak hükme bağlanmıştır.
Yürürlükteki maddenin son fıkrası iptal davası ile ilgili olduğundan, buradan çıkarılıp dava hakkını düzenleyen 558 inci maddenin birinci fıkrasına alınmıştır.
IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:
Bu madde için kaynak İsviçre Medenî Kanunu’nun iki hükmünü zikretmek gerekir:
1-) ZGB:
a-) Sechster Abschnitt: Die Ungültigkeit und Herabsetzung der Verfügungen
A. Ungültigkeitsklage
I. Bei Verfügungsunfähigkeit, mangelhaftem Willen, Rechtswidrigkeit und Unsittlichkeit
Art. 519
1 Eine Verfügung von Todes wegen wird auf erhobene Klage für ungültig erklärt:
1. wenn sie vom Erblasser zu einer Zeit errichtet worden ist, da er nicht verfügungsfähig war;
2. wenn sie aus mangelhaftem Willen hervorgegangen ist;
3. wenn ihr Inhalt oder eine ihr angefügte Bedingung unsittlich oder rechtswidrig ist.
2 Die Ungültigkeitsklage kann von jedermann erhoben werden, der als Erbe oder Bedachter ein Interesse daran hat, dass die Verfügung für ungültig erklärt werde.
b-) II. Bei Formmangel
1. Im allgemeinen
Art. 520
1 Leidet die Verfügung an einem Formmangel, so wird sie auf erhobene Klage für ungültig erklärt.
2 Liegt die Formwidrigkeit in der Mitwirkung von Personen, die selber oder deren Angehörige in der Verfügung bedacht sind, so werden nur diese Zuwendungen für ungültig erklärt.
3 Für das Recht zur Klage gelten die gleichen Vorschriften wie im Falle der Verfügungsunfähigkeit.
2-) CCS:
a-) Chapitre VI: De la nullité et de la réduction des dispositions du défunt
A. De l’action en nullité
I. Incapacité de disposer, caractère illicite ou immoral de la disposition
Art. 519
1 Les dispositions pour cause de mort peuvent être annulées:
1. Lorsqu’elles sont faites par une personne incapable de disposer au moment de l’acte;
2. Lorsqu’elles ne sont pas l’expression d’une volonté libre;
3. Lorsqu’elles sont illicites ou contraires aux mœurs, soit par elles-mêmes, soit par les conditions dont elles sont grevées.
2 L’action peut être intentée par tout héritier ou légataire intéressé.
b-) II. Vices de forme
1. En général
Art. 520
1 Les dispositions entachées d’un vice de forme sont annulées.
2 Si le vice de forme réside dans le concours à l’acte de personnes qui ont reçu elles-mêmes ou dont les membres de la famille ont reçu quelque chose dans le testament, ces libéralités sont seules annulées.
3 L’action en nullité est soumise aux règles applicables en matière d’incapacité de disposer.
Not: Türk Medenî Kanunu’nun 557. maddesi, İsviçre Medenî Kanunu’nun 519. maddesinin 1. fıkrası ile 520. maddesinin 1. fıkrasına tekabül etmektedir.
V-) Yararlanılabilecek Monografiler:
Fikret Eren; Türk Medeni Hukukunda Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali Davası, Ankara, 1966.
Gamze Turan; Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümsüzlüğü, Ankara, 2009.
1 Altıncı Ayırım Türk Kanunu Medenîsi’nde “Altıncı Fasıl / Müteveffa Tarafından Yapılan Tasarrufların İptal ve Tenkisi” şeklinde idi.
1 Düstur metninde yer alan “… ya …” şeklindeki ibare “… veya …” olarak anlaşılmalıdır.