Madde 499

B. Sağ kalan eş

Madde 499 - Sağ kalan eş, birlikte bulunduğu zümreye göre mirasbırakana aşağıdaki oranlarda mirasçı olur:

1. Mirasbırakanın altsoyu ile birlikte mirasçı olursa, mirasın dörtte biri,

2. Mirasbırakanın ana ve baba zümresi ile birlikte mirasçı olursa, mirasın yarısı,

3. Mirasbırakanın büyük ana ve büyük babaları ve onların çocukları ile birlikte mirasçı olursa, mirasın dörtte üçü, bunlar da yoksa mirasın tamamı eşe kalır.

I-) Not:

Türk Medenî Kanunu’nun 499. maddesinin 3. bendinde yer alan “… çocukları …” sözcüğü ile 497. maddesinin 5. fıkrasında yer alan “… çocuğuna …” ve “… çocuğu …” sözcüklerinin Anayasa’nın 2., 5., 10., 13. ve 35. maddelerine aykırı olduğu iddia edilmiştir. Bu itiraz Anayasa Mahkemesi’nin T: 13.11.2008, E: 2008/46, K: 2008/163 sayılı kararı ile reddedilmiştir (RG. 29.01.2009; S: 27125). Karar için bkz. madde 497.

II-) Yargı Kararları:

1-) YİBK, T: 07.04.1954, E: 1949/25, 1952/13, K: 1954/12:

“… İlamlar arasında görülen mübayenet Medeni Kanunun 540 ıncı maddesinin tatbikından doğmaktadır.

Sözü geçen 540 ıncı madde; intifa hakkı sahipleri matlabı altında karı - kocadan hayatta kalana ve büyükbaba ile büyükananın baba ve anaları ile kardeşlerine ait olan kanuni intifa hakkı, alacaklıların haklarını istifaya mani olmamak üzere, mirasın açılması tarihinden itibaren aynî hakların hükümlerine tabi olduğunu beyan etmektedir.

Medeni Kanunumuzun İsviçre Medeni Kanunundan iktibas edildiği sırada bizim kanunun 540 ıncı maddesine tekabül eden 561 inci maddesindeki "Karı koca veya büyükbaba veya büyükana ile bunların kardeşlerinin kanuni intifa hakları muayyen mal vasiyetine ait hükümlere tabidir" diye yazılı fıkrası alınmamıştır. İlamlar arasında görülen içtihat ihtilafı bu yüzden husule gelmiştir.

Sözü geçen maddede, kanuni intifa haklarının, aynî haklara alt hükümlere tabi tutulmasının neticeleri şudur:

İntifa hakkı, murisin ölümü ile doğar. Bu hak, çıplak mülkiyet sahibi olan diğer varislere karşı tereke mallarında ayni bir hak sayıldığından çıplak mülkiyet sahibi olan mirasçıların kendi borçlarından dolayı alacaklılar tarafından, intifa hakkının taalluk ettiği tereke malları haczettirilemez. Ancak borç müteveffaya ait ise, intifa hakkına bakılmaksızın alacaklılar tarafından haczettirilebilir. Karı kocadan sağ kalan mirasdan mülkiyeti ihtiyar etmişse tereke borçlarından şahsi mallariyle de mesuldür. Bu hususlar tereddüt ve ihtilaf mevzuu değildir.

Kanunumuza alınmıyan ve yukarıda yazılan fıkrada, kanuni intifa hakları muayyen mal vasiyetine ait hükümlere tabidir, denilmektedir.

Kanunumuzun 541 inci ve müteakip maddelerinde “lehine muayyen şey vasiyet edilen kimse” hakkında hükümler mevcuttur. Bu hükümlerden çıkarılan neticeye göre, lehine muayyen şey vasiyet olunan şahıs, ölüm üzerine, o şey üzerinde ayni bir hak iktisap etmez; mirasçı olmadığından ölünün borçlarından şahsen mesul de değildir.

Muayyen mal vasiyetine ait fıkra bizim kanuna alınmadığına göre, mirası reddetmiyerek kabul eden intifa hakkı sahiplerinin diğer mirasçılar gibi şahsen mesul edilip edilmeyeceği hususu ihtilaf mevzuunu teşkil etmektedir.

Yukarıda izah edildiği üzere, kanunumuzun 540 ıncı maddesinde, karı koca ile büyük baba ve büyük ananın baba ve anaları ile kardeşlerine ait intifa hakkı ayni hak olarak kabul edilmiştir. İntifa hakkı, bir mamelekin tamamına taalluk ettiği cihetle hak sahibi sözü geçen kanunun 738 inci maddesi hükmüne göre yalnız faiz ile mükellef olup borçtan mesul değildir. Eğer alacaklara ana borcu da ödemişse ödediği miktarla diğer mirascılara rücu hakkını haizdir. Bu itibarla Dördüncü ve Beşinci Hukuk Daireleriyle İcra ve İflas Dairelerinde intifa hakkı sahiplerinin tereke borcundan şahsen mesul olmadıkları yolunda ötedenberi teessüs eden içtihat, izah edilen kanun hükümlerine ve intifa hakkı müessesesinin hukuki mahiyetine daha uygun görülmüştür.

Binaenaleyh mirasçılardan kanuni intifa hakkı sahipleri müteveffanın borcundan şahsi mallariyle mesul olmayıp yalnız faizden mesul bulunduklarına … karar verildi.” (RG. 17.07.1954; S: 8757).

III-) Türk Kanunu Medenîsi:

Bu madde Türk Kanunu Medenîsi’nin 444. maddesine tekabül etmektedir. Ancak, bir karşılaştırma yapma imkânı sunmak maksadıyla Türk Kanunu Medenîsi’nin 445. ve 446. maddelerini de zikretmek isabetli olacaktır¹:

1-) B SAĞ KALAN EŞ

I. Hakkı

Madde 444

(3678 sayılı ve 14.11.1990 tarihli Kanunun 10. maddesiyle değişik) ² Sağ kalan eş, birlikte bulunduğu mirasçılara göre miras bırakana aşağıdaki oranlarda mirasçı olur.

1.  Miras bırakanın füruu ile birlikte mirasçı olursa, mirasın dörtte biri,

2.  Miras bırakanın ana ve baba veya bunların füruu ile birlikte mirasçı olursa mirasın yarısı,

3.  Miras bırakanın büyükbaba veya büyükanaları ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçü,

Bunlar da yoksa mirasın tümü eşe kalır.

Sağ kalan eşin büyükbaba ve büyükanalarla birlikte mirasçı olması durumunda; baba veya ana tarafından olan büyükbaba veya büyükanadan biri vefat etmiş ise hissesi aynı taraftaki büyükbaba veya büyükanaya, bir taraftaki büyükbaba ve büyükananın vefat etmiş olması halinde ise bunların hissesi diğer tarafa intikal eder.

Not: Hüküm 3678 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramadan önce şu şekilde idi:

“B KARI KOCADAN SAĞ KALAN

I. Hakkı

Müteveffanın karı veya kocası, füru ile içtima ettikte muhayyerdir. Dilerse terekeden yarısının intifa hakkını, dilerse dörtte birinin mülkiyetini alır.

Müteveffanın babası anası veya bunların füruiyle içtima eden karı veya koca, mirastan dörtte birin mülkiyeti ile beraber yarısının intifa hakkına; ve büyük babaları, büyük anaları veya bunların füruları ile içtima eden karı veya koca, terekeden yarısının mülkiyet ile beraber dörtte birinin intifa hakkına ve bunlar da yok ise bütün mirasın mülkiyetine sahip olur.”

2-) II. İntifa hakkının irada tahvili ve teminat

Madde 445

Karı veya koca, intifa hakkı yerine ona muadil senevi bir irad tahsisini her zaman talep edebilir.

İntifa hakkı, böyle senevi bir irada tahvil olunduğu takdirde karı ve koca, haklarını tehlikede gördüğü zaman diğer mirasçılardan teminat isteyebilir.

Not: Hüküm 3678 sayılı Kanunun 31. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

3-) III. Diğer mirasçılara teminat itası

Madde 446

Müteveffanın karı veya kocası, tekrar evlenir veya diğer mirasçıların haklarını tehlikeye koyarsa; bunların talebi üzerine, teminat itasiyle mükelleftir.

Not: Hüküm 3678 sayılı Kanunun 31. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

IV-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 444 üncü maddesini karşılamaktadır.

Maddenin (3) numaralı bendinde sağ kalan eşin miras bırakanın büyük ana ve büyük babaları ve onların çocukları ile mirasçı olması hali düzenlenmiş, bende “ve onların çocukları” deyimi eklenmiştir. Böylece 497 nci maddede yapılan değişiklikle uyum sağlanmıştır.

Yürürlükteki maddenin son fıkrası değiştirilmek suretiyle 497 nci maddenin son fıkrasına alındığından madde metnine alınmamıştır.

V-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:

Not: İsviçre Medenî Kanunu’nun 462. maddesinin kenar başlığı ve metni 18.06.2004 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2007 itibariyle değişikliğe uğramıştır. Maddenin kapsamına tescil edilmiş evlilik dışı birlikteliklerde sağ kalan taraf da dahil edilmiştir.

VI-) Yararlanılabilecek Monografiler:

Hasan Erman; Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı, İstanbul, 1986.

Faruk Acar; 4721 Sayılı Yeni Türk Medeni Kanunu’nda Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi Bağlamında Eşin Yasal Miras Payının Belirlenmesi, Ankara, 2003.

Faruk Acar; Eşin Yasal Miras Payının Belirlenmesi, Ankara, 2004.

Faruk Acar; Aile Hukukumuzda Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Ankara, 2021.